Odnaleziono pamiętnik więźniarki bielawskiej filii niemieckiego obozu koncentracyjnego KL Gross-Rosen

W latach 1940-1945 na terenie Bielawy (obecnie przy ul. Wysokiej) znajdował się niemiecki obóz pracy przymusowej dla kobiet Frauenarbeitslager Langenbielau II. Na początku II wojny światowej na tym terenie zostały wzniesione drewniane, parterowe baraki z pryczami. Mieszkały w nich pracownice przymusowe znajdujących się w pobliżu zakładów włókienniczych F.G. Flechtnera (po wojnie budynki przędzalni Bieltex).

Pod koniec 1943 r. baraki zostały rozebrane i na ich miejscu zbudowano dwukondygnacyjne, murowane budynki. W marcu 1944 r. przeniesiono do nowego miejsca większość kobiet z obozu głównego Arbeitslager Langenbielau I, który 3.IX.1944 r. stał się podobozem KL Gross-Rosen. Jego filią został również obóz kobiecy Frauenarbeitslager Langenbielau II.
Więźniarkami obozu pracy były Żydówki w wieku od 13 do 23 lat, pochodzące głównie z terenu okupowanej Polski (przede wszystkim z Górnego Śląska), a ponadto z Węgier, Czechosłowacji, Holandii, Belgii, Rumunii i innych krajów.

Obóz funkcjonował do 8.V.1945 r., gdy został zajęty przez żołnierzy sowieckich. Wówczas przebywały w nim oraz w Arbeitslager Langenbielau I, 874 żydowskie więźniarki.

Od 2023 r. Gmina Bielawa, wspólnie z Instytutem Pamięci Narodowej we Wrocławiu, prowadzi działania mające doprowadzić do umieszczenia na terenie byłego obozu pomnika, który w godny sposób zwróci uwagę przechodniów na tragiczne wydarzenia sprzed lat. 

W związku z powyższym rozpoczęte zostały przygotowania do realizacji rzeczowej części przedsięwzięcia. Głównymi elementami obiektu małej architektury, upamiętniającej filię obozu koncentracyjnego KL Gross-Rosen w Bielawie, mają być oryginalne słupy z obozowego ogrodzenia, które do dziś pozostają na terenie ich pierwotnego posadowienia. 

Informacje o planach bielawskiego samorządu oraz dolnośląskiego IPN wzbudziły duże zainteresowanie badaczy historii II wojny światowej. Wśród nich znaleźli się: pochodzący z Bielawy prorektor ds. promocji i rozwoju Papieskiego Wydziału Teologicznego we Wrocławiu ks. dr hab. Rafał Kowalski prof. PWT oraz dyrektor Dolnośląskiego Ośrodka Kształcenia Nauczycieli we Wrocławiu dr Katarzyna Pawlak-Weiss. Oboje naukowcy są członkami zespołu badawczego w projekcie pt.: "Kardynał Bertram a sytuacja Żydów w czasie II wojny światowej", realizowanym w ramach grantu uzyskanego z Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego. W trakcie realizacji przedsięwzięcia odwiedzili oni wiele miejsc poświęconych Holocaustowi, w tym m.in. w Izraelu i w Stanach Zjednoczonych. 

Podczas jednej z konsultacji zagranicznych, ks. dr hab. Rafał Kowalski wspomniał, że pochodzi z Bielawy na Dolnym Śląsku, gdzie w trakcie wojennego kataklizmu funkcjonował obóz pracy, w którym więzione były młode Żydówki. To wyznanie spowodowało, że polskiemu naukowcowi udostępniono do wglądu bardzo ciekawy artefakt związany z Frauenarbeitslager Langenbielau II. 

Był to "Pamiętnik Lagrowy" jednej z więźniarek bielawskiej filii niemieckiego obozu koncentracyjnego KL Gross-Rosen - Sali D... (nazwisko nieczytelne) - o numerze obozowym 49717. W bardzo dobrze zachowanej książeczce można odnaleźć wiele wpisów współwięźniarek, zebranych w ostatnich dniach wspólnej niedoli. 

Na jednej z kart można przeczytać cyt. "Nadeszła wreszcie oczekiwana chwila gdy wybiła wolna godzina. Na pamiątkę przeżytych wspólnych lat w niedoli wpisuje się Bronka Neugebau. Langenbielau 6-V-1945 r." Z kolei na innej stronie znajduje się wpis cyt. "Kochanej Saluni w ostatnich dniach w kacecie wpisuje się koleżanka wspólnej niedoli Lesia. Langenbielau dn. 8/V 45 r." 

W trakcie wizyty w bielawskim magistracie w dniu 27.II.2025 r., oboje naukowcy zapowiedzieli, że planują obecnie przygotować kolejny projekt badawczy, w którym zajmą się losem Żydówek z funkcjonującego niegdyś w Bielawie hitlerowskiego obozu. Uczestniczyć będą oni również w zaplanowanym na 6.VI.2025 r. uroczystym odsłonięciu pomnika, podczas którego wygłoszą krótkie referaty tematyczne.

 Treść wpisu w pamiętniku:

"Nadeszła wreszcie oczekiwana chwila. Gdy wybiła wolna godzina.
Na pamiątkę wspólnych lat w niedoli wpisuje się Bronka Neugebau. Langenbielau 6-V-1945 r."

Źródło: UM Bielawa